Ustawodawca, wprowadzając do polskiego porządku prawnego instytucję fundacji rodzinnej, dostosował obowiązujące przepisy kodeksu cywilnego regulujące kwestie dziedziczenia, a także zachowku. Fundacja rodzinna to przede wszystkim narzędzie związane z sukcesją, dlatego wprowadzenie pewnych uregulowań w tej kwestii było konieczne.
Fundacja rodzinna może być spadkobiercą. Zgodnie z nowymi przepisami fundacja rodzinna może być spadkobiercą, nawet jeśli nie istnieje w chwili otwarcia spadku- pod pewnymi warunkami. Zgodnie z uregulowaniem polskiego kodeksu cywilnego nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. Sytuacja jednak zmienia się w przypadku m.in. fundacji rodzinnej, ustanowionej z testamencie. Na podstawie art.927 §3 kodeksu cywilnego taka fundacja rodzinna może być spadkobiercą, jednak warunkiem jest tutaj wpisanie jej do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu.
W związku z wprowadzeniem do porządku prawnego fundacji rodzinnej powstała konieczność uregulowania, w jaki sposób należy traktować dla potrzeb obliczania zachowku fundusz założycielski wniesiony do fundacji rodzinnej, a także mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. W kodeksie cywilnym wprowadzono uregulowanie art. 993, zgodnie z którym przy obliczaniu zachowku dolicza się także do spadku, stosownie do przepisów poniższych, fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, jednak dotyczy to sytuacji, gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie. Dodatkowo, do spadku dolicza się także mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jednak o wartości nie większej niż wysokość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę.
Uregulowania szczegółowe w tym zakresie zawarto w art. 994(1) kc. Zgodnie z tym przepisem przy obliczaniu zachowku bierzemy pod uwagę następujące zasady:
– Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą.
– Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej otrzymanego przez osoby niebędące spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku.
– Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jeśli ich przekazanie nastąpiło w czasie, kiedy spadkodawca nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy przekazanie nastąpiło na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.
– Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazanych przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą.
Ograniczenie do mienia otrzymanego z rozwiązaniem fundacji rodzinnej związane jest z tym, że fundacja może mieć nie tylko fundusz założycielski, ale także majątek pochodzący z innych źródeł- nie byłoby jednak uzasadnione, aby taki majątek brać pod uwagę. W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano: Majątek fundacji rodzinnej uwzględniany przy obliczaniu zachowku powinien pochodzić wyłącznie od spadkodawcy. W przeciwnym przypadku przy zachowku doliczano by także majątek, który nie był wcześniej własnością spadkodawcy a osoby uprawnione otrzymywałyby majątek większy niż w przypadku, gdyby fundacji rodzinnej nie założono.
Jeśli chodzi o ustalenie wartości funduszu założycielskiego lub mienia to kwestie te są uregulowane w art. 995 § 3 kc. Zgodnie z tym przepisem wartość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej oblicza się według stanu z chwili ich przekazania, a według cen z chwili ustalania zachowku. W przypadku mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej w pierwszej kolejności oblicza się wartość funduszu założycielskiego i wartość mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, a następnie porównuje się obie wartości, z uwzględnieniem art. 993 § 3 kc. Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy celem art. 995 § 3 KC jest takie ustalenie wartości funduszu założycielskiego i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, aby uwzględniano stan funduszu i mienia na chwilę ich wydania – fundacji albo osobie uprawnionej, do których będą kierowane roszczenia z tytułu zachowku.
Jak już była mowa w poprzednich artykułach fundacja rodzinna może spełniać obowiązki alimentacyjne za fundatora, w związku z czym kwestie z tym związane również wymagały uzupełnienia w ustawie kodeks cywilny. W tym zakresie uzupełniony został art. 997 kc, gdzie w §2 wskazano, iż jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek koszty zrealizowanego przez fundację rodzinną obowiązku alimentacyjnego ciążącego na spadkodawcy, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.
Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi w art. 1000 kc uprawniony do zachowku ma możliwość dochodzeni środków niezbędnych do uzupełnienia zachowku pod pewnymi warunkami.
W szczególności jeśli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może żądać od fundacji rodzinnej, której fundusz założycielski doliczono do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże fundacja rodzinna jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem pokrycia funduszu założycielskiego przez spadkodawcę.
Podobne uprawnienie przysługuje w stosunku do osoby, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej doliczone do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Należy przy tym podkreślić, że zgodnie z tym samym przepisem, jeżeli osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej sama jest uprawniona do zachowku, ponosi ona odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek. Nadto, osoba ta może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie tego mienia.
Poza ww. uregulowaniami ustawodawca wprowadził także regulacje szczególne w zakresie przedawnienia roszczeń. Zgodnie z art. 1007 § 3 kc roszczenie przeciwko fundacji rodzinnej obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego funduszu założycielskiego przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. Natomiast, zgodnie z §4 roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
Dostosowane zostaną również kwestie przedawnienia roszczeń. Roszczenie przeciwko fundacji rodzinnej obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego funduszu założycielskiego i przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przedawni się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
Ustawodawca wprowadzając powyższe uregulowania stworzył nową możliwość- ustanowienia fundacji w testamencie i uczynienia jej spadkobiercą. Otwiera to nowe możliwości w zakresie zarządzania majątkiem. Jednocześnie nowe przepisy zabezpieczają osoby uprawnione do zachowku, wprowadzając szczegółowe uregulowania w tym zakresie i traktując fundusz założycielski oraz mienie z tytułu rozwiązania fundacji w sposób analogiczny jak darowizny.
Źródła:
Uzasadnienie projektu ustawy o fundacji rodzinnej, https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/druk.xsp?nr=2798.
Zobacz inne nasze teksty odnośnie fundacji rodzinnej:
