Dzisiaj przyjrzymy się, w jaki sposób założyć fundację rodzinną. Jakie kroki należy podjąć i od czego zacząć, aby skorzystać z tego rozwiązania?
Zgodnie z art. 11 ustawy o fundacji rodzinnej fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która złożyła oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie.
Fundacja może mieć więcej niż jednego fundatora, chyba że jest ustanawiana w testamencie. Co warte podkreślenia osoba zakładająca fundację nie utraci bez własnej woli kontroli nad fundacją – prawa fundatora są niezbywalne, może on przekazać natomiast zakres swoich obowiązków innej osobie, co ważne jednak to fundator ustala, komu i w jakiej formie.
W przypadku założenia fundacji rodzinnej przez więcej niż jednego fundatora, prawa i obowiązki fundatora będą, co do zasady, wykonywanie wspólnie. Co to oznacza w praktyce? Wspólne wykonywanie praw podlega zasadom znanym dla współwłasności rzeczy, określonych w Kodeksie cywilnym[1]. Tu znów można jednak zastrzec w statucie fundacji, komu i w jakim stopniu powierza się odpowiednie prawa i obowiązki.
Jeszcze jedna, kluczowa wydaje się, sprawa związana z odpowiedzialnością fundatora jest warta wspomnienia. A mianowicie po przeniesieniu majątku na fundację rodzinną, to ona będzie odpowiadać za związane z nim zobowiązania oraz aktywności. Fundator nie będzie odpowiadał za zobowiązania fundacji – związek między nim a oddanym fundacji majątkiem zostaje w chwili przeniesienia przerwany.
Sposób powstania fundacji rodzinnej został szczegółowo uregulowany w Rozdziale 4 ustawy. Zgodnie z art. 21 ustawy do powstania fundacji rodzinnej wymagane jest:
Założycielski akt oraz testament wprowadza się w formie aktu notarialnego. Minimalny fundusz założycielski wynosi 100 tys. zł. W akcie notarialnym musi być zawarty statut fundacji ustalany przez fundatora (lub fundatorów). Poza tym fundację rodzinną należy zgłosić do specjalnego rejestru fundacji rodzinnych, który prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. W takiej chwili fundacja uzyskuje osobowość prawną. Do czasu wpisu do rejestru fundacja rodzinna jest fundacją rodzinną w organizacji (art. 23 ustawy).
Fundacja rodzinna w organizacji jest reprezentowana przez fundatora lub pełnomocnika wyznaczonego przez fundatora, ewentualnie w przypadkach wyszczególnionych przez ustawę reprezentantem będzie zarząd.
Podstawowe zasady działalności fundacji rodzinnej są zawarte w statucie, który ustala fundator. W statucie reguluje się nazwę fundacji – jak już wspominaliśmy w poprzednim tekście jest w tym zakresie duża dowolność, jedynie musi ona zawierać słowa „fundacja rodzinna” albo skrót „f. r.”. W statucie ustalana jest także siedziba fundacji oraz szczegółowy cel. Określa się w nim beneficjentów, którzy będą otrzymywali świadczenia od fundacji rodzinnej albo też część majątku po jej rozwiązaniu. Tak jak to również zostało opisane w poprzednim tekście – potencjalni beneficjenci należą do dwóch kategorii: osób fizycznych oraz organizacji pozarządowych. Zaznaczmy, że beneficjentem będzie mógł zostać również sam fundator.
W treści statutu określony zostaje również sposób prowadzenia listy beneficjentów. To właśnie na niej znajdują się szczegółowe dane dotyczące beneficjenta i jego uprawnień. Lista będzie zawierać dane niezbędne do realizacji świadczeń oraz wykonania obowiązków publicznoprawnych, stąd np. konieczne jest przekazanie PESEL albo NIP beneficjenta albo innej danej pozwalającej na identyfikację beneficjenta[2].
Ponadto w statucie zawarte są informacje na temat zasad, w tym szczegółowego trybu, zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta, czasu trwania fundacji (o ile został on wyznaczony), wartości funduszu założycielskiego (wspomniane minimum 100 tys. zł), a także zasad powoływania, odwoływania, oraz uprawnień i obowiązków członków organów fundacji rodzinnej ( o czym dokładniej poniżej).
W statucie musi zostać również określony przynajmniej jeden beneficjent, który będzie uprawniony do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów, a także zostają opisane zasady zmiany statutu oraz przeznaczenie majątku fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Mogą zostać tam również zawarte informacje o zasadach współpracy organów fundacji, szczegółowe zasady likwidacji fundacji oraz wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej (art. 28 ustawy).
Po wniesieniu funduszu założycielskiego powinien zostać sporządzony przez fundatora spis majątku w formie pisemnej. Nie jest to jednorazowy dokument, ale powinien on być aktualizowany w każdym roku ze względu na dochody fundacji, za co miałby być odpowiedzialny zarząd fundacji. W spisie mienia powinny zostać zawarte informacje o rzeczach i prawach wniesionych przez fundatora oraz inne osoby w momencie założenia fundacji, a także w trakcie jej trwania. Podane dane mają zawierać rodzaj i wartość każdego z wniesionych składników majątku, stan i cena z chwili ich wniesienia, a także ich wartość podatkową.
Ze względu na podatek dochodowy od osób fizycznych w spisie muszą zostać uwzględnione proporcje wartości mienia wniesionego do fundacji rodzinnej przez każdego z fundatorów lub przez fundację rodzinną. Wiąże się to ze zwolnieniem od podatku spadku i darowizn dla beneficjenta należącego do grupy zero danego fundatora.
Fundacja rodzinna, podobnie jak spółki prawa handlowego, działa przez swoje organy. Organami fundacji rodzinnej są:
– zarząd,
– rada nadzorcza oraz
– zgromadzenie beneficjentów.
Poniżej przyjrzymy się ich kompetencjom.
Do pełnienia funkcji członka zarządu może być powołana osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. W jego skład może wchodzić jedna lub więcej osób (nie ma określonej jakiejś granicy). Na zarządzie spoczywa odpowiedzialność za faktyczną realizację celów fundacji. Będzie stanowić głównego pośrednika między fundacją rodzinną a beneficjentami. Do zadań zarządu należy również prowadzenie spraw fundacji oraz reprezentowanie jej na zewnątrz czy też podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej. Ponadto powinien, nie rzadziej niż raz w roku, dokonywać przeglądu przechowywanych danych osobowych, a następnie usuwać te, które nie są już wykorzystywane. W związku z dostępnością dla zarządu różnych poufnych danych fundatora jak i beneficjentów, należy podkreślić jak istotna będzie dbałość o zachowanie bezpieczeństwa w ochronie majątku i prywatności fundatora, jak i beneficjentów. Każdy członek zarządu, nawet po wygaśnięciu kadencji, jest zobowiązany do dotrzymywani tajemnicy fundacji. Pod tym pojęciem kryją się, między innymi, informacje dotyczące kierunku inwestowania, organizacyjne lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, a także informacje dotyczące beneficjentów.
Natomiast rada nadzorcza może, ale nie musi być powołana przez fundatora. Sytuacja zmienia się, kiedy liczba beneficjentów przekracza 25 osób. Rada nadzorcza pełni funkcje nadzorcze wobec zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie. Statut fundacji może rozszerzyć jej uprawnienia. Powołania i odwołania członków rady nadzorczej dokonuje fundator, a po śmierci fundatora – zgromadzenie beneficjentów – chyba że w treści statutu zostały zawarte inne postanowienia.
Zgromadzenie beneficjentów powołuje fundator i jest to organ obligatoryjny w fundacji rodzinnej. Będzie mógł w nim wziąć udział każdy beneficjent, któremu zostanie przyznane takie prawo. Jednym z głównych zadań zgromadzenia jest uzupełnianie składu pozostałych organów fundacji – w wypadku, gdy istnieje w fundacji rada nadzorcza, to po śmierci fundatora właśnie zgromadzenie powołuje nowych członków rady. Podobnie wygląda to w analogicznej sytuacji śmierci fundatora z powoływaniem członków zarządu, jeśli nie została w fundacji powołana rada nadzorcza. Co do istnienia samego zgromadzenia, to po śmierci fundatora, powołanie zgromadzenia będzie mógł dokonać każdy z należących doń beneficjentów. Do pozostałych zadań zgromadzenia zaliczyć można zatwierdzanie sprawozdań finansowych, a także wybór firmy audytorskiej lub zespołu audytorów[3].
Ustawa zawiera szereg uregulowań dotyczących kwestii funkcjonowania organów fundacji, jak np. możliwość uczestnictwa w posiedzeniu na odległość, miejsca, gdzie odbywa się posiedzenie (co do zasady w siedzibie fundacji, ale może również w innym miejscu) czy zasady jawności głosowań.
Przed założeniem fundacji rodzinnej należy dokładnie rozważyć, jaka powinna być jej struktura oraz w jaki sposób (w zakresie w jakim ustawa pozostawia tutaj swobodę) ustalić zadania poszczególnych organów. Wszystkie te kwestie powinny zostać uregulowane w statucie. Założenie fundacji rodzinnej wymaga skrupulatnego planowania i rozważenia odpowiedniego modelu działania.
[1] Uzasadnienie projektu ustawy o fundacji rodzinnej, https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/druk.xsp?nr=2798.
[2] Tamże.
[3] Tamże.
Źródła”:
Uzasadnienie projektu ustawy o fundacji rodzinnej, https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/druk.xsp?nr=2798.
Zobacz inne nasze teksty odnośnie fundacji rodzinnej:
